Günümüz Türkiye Türkçesinde Mum İle İlgili Atasözleri ve Deyimler

0
7503
Proverbs and Idioms on Candle in Modern Turkish

           

  Atasözü ve deyim, dilin zenginliğini gösteren iki önemli unsurdur. Atasözü, uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, öğüt verici nitelikte sözdür. Eş anlamlıları deme, mesel, sav, darbımeseldir.[1] Atasözü dilimizi zenginleştiren en değerli hazinelerdendir. Nazım Hikmet atasözü için, “Her atasözü yerleşmiş bir itiyadın, bir âdetin, bir huyun söz biçimine girmesi, böylelikle perçinlemesi demektir.” der.[2]

             Deyim ise, genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği, tabirdir.[3] Deyim de dilimizin geliştirerek, yükselten önemli bir olgudur.

Atasözleri ve deyimleri, adeta anahtar görevi görerek, bize ait olduğu yerin dini, dili, yaşantısı, yani kısaca kültürü hakkında ipucu verir. Eskiden beri aydınlatma aracı olarak kullanılan mum da atasözleri ve deyimlerimizde yerini almıştır. Deyimlerde mum durması, erimesi, aydınlatması, hissedilen duygunun çokluğunu ifadesiyle yer edinirken, atasözlerinde, kader, davet, çabuk bitmesi, toplumsal öğüt verme ile yer almaktadır.

Atasözleri

Allah bal mumu yakana bal mumu, yağ mumu yakana yağ mumu verir.

Allah çam isteyene çam, mum isteyene mum verir.

baba mirası mum gibi çabuk söner.

baba mirası yanan mum gibidir.

bir mum al da derdine yan.

caminin (mescidin) mumunu yiyen kedinin gözü kör olur.

dibi kırmızı mumla (bal mumuyla) mı çağırdım.

gündüzün mum yakan geceleyin bulamaz.

kadının şamdanı altın olsa mumunu dikecek erkektir.

mum dibine ışık vermez.

mum yanmayınca pervane dönmez. (yanmaz.)

yalancının mumu yatsıya kadar yanar.

Deyimler

 (bir şey başka bir şeyi) mumla aratmak

(birine) mum tutturmak

çerağ dinlendirme

çerağ uyandırma

kırmızı dipli mumla davet etmek

mum alıp derdine yanmak

mum direk olmak

mum elli

mum etmek

mum gibi

mum gibi erimek

mum kesilmek

mum olmak

mum yakmak

mum yapıştırmak

muma döndürmek (çevirmek)

mumla aramak

mumla aranmak

mumla okumak

ne bal ne mum etmek

Türkiye Türkçesindeki Mum İle İlgili Atasözlerinin Anlamlarına Göre Tasnifi

  1. Toplumsal Öğüt

caminin (mescidin) mumunu yiyen kedinin gözü kör olur.

kadının şamdanı altın olsa mumunu dikecek erkektir.

mum dibine ışık vermez.

mum yanmayınca pervane dönmez. (yanmaz.)

  • Çabuk Bitmek

baba mirası mum gibi çabuk söner.

baba mirası yanan mum gibidir.

gündüzün mum yakan geceleyin bulamaz.

yalancının mumu yatsıya kadar yanar.

  • Davet

dibi kırmızı mumla (bal mumuyla) mı çağırdım.

  • Dert

bir mum al da derdine yan.

  • Kader

Allah bal mumu yakana bal mumu, yağ mumu yakana yağ mumu verir.

Allah çam isteyene çam, mum isteyene mum verir.

  Sonuç 

            Atasözleri ve deyimler dilimizi zenginleştiren ve kültürümüz nesilden nesile aktarılan genetik kodlarıdır.  Onları incelemek bizlere kültürümüz hakkında bilgi verecektir.

[1] Dilara Pınar Arıç, Fatih Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, İstanbul dilarapinar5@gmail.com

[1] Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2011

[1] a. g. e.

[1] a. g. e.

Kaynaklar

Ayaz, Eyüp Sertaç, Türkiye Türkçesinde Arı İle İlgili Atasözleri ve Deyimler, Acta Turcica Dergisi, Yıl III, Sayı 1/1, Ocak 2011.

Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II, TDK Yayınları, Ankara 2009.

http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri

Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2011

Çağbayır, Yaşar, Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul, 2007

PAYLAŞ
Önceki İçerikVar mısın Gerçekten? İspat Et!
Sonraki İçerikİDSO DenizBank Konserleri’nde Yeni Yılın İlk Konseri
Dilara Pınar Arıç
26 Mayıs 1990'da İstanbul'da doğdu. Lisans öğrenimini Fatih Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı'nda burslu olarak gördü. Yüksek lisans çalışmasını Trakya Üniversitesi'nde Sünbülî Sinan'ın Menasik-i Hac adlı eseri üzerine tamamladı. İngilizce, İspanyolca bilmektedir. İnsomnia'nın Saati ve Gülümse Hayata adlı iki kitabı vardır.